Σε μία ολοσέλιδη ανάλυση στην εφημερίδα «Καθημερινή» που έκανε ο δημοσιογράφος και βιβλιοκριτικός Θ. Μανίκας σημείωσε ότι 19 είναι τα βιβλία που έχουν γραφτεί για τον Παναθηναϊκό. Παρόλο ότι ο αριθμός 19 αποτελεί με διαφορά εκδόσεις – ρεκόρ για ένα σύλλογο, αποτέλεσε για μένα ερέθισμα να το ψάξω καλύτερα. Ένας τρίτος θα αναφωνούσε: «και Ω του θαύματος» η αναζήτηση αποκάλυψε πως τα βιβλία είναι 30. Εν τούτοις δεν αποτέλεσε έκπληξη. Ήμουνα βέβαιος ότι ήσαν περισσότερα από 19 καθώς πολλά από αυτά έχω στη βιβλιοθήκη μου.
Τα πλέον εντυπωσιακά στοιχεία για τα 30 αυτά βιβλία είναι τα εξής:
α) 15 αφορούν το Σύλλογο, 9 κορυφαίους παίκτες, 2-3 αποτελούν προσωπικές αναμνήσεις ή εμπειρίες, 2-3 αφορούν ειδικές περιπτώσεις όπως το γήπεδο της Λεωφόρου ή τη θύρα 13 και ένα είναι φωτογραφικό επετειακό Λεύκωμα του Γουέμπλεϊ.
β) Οι συγγραφείς ποικίλουν, οι περισσότεροι είναι δημοσιογράφοι και «φαν» του Συλλόγου. Υπάρχουν όμως και 2-3 οπαδοί άλλων συλλόγων. Ερευνητέοι οι λόγοι. Πάντως το 1949 ο αείμνηστος Πάνος Μακρίδης (φανατικός φίλος της ΑΕΚ) παρουσίασε και τις 3 ιστορίες των μεγάλων συλλόγων.
γ) Τις εκδόσεις των παλαιοτέρων ετών είναι αδύνατον να τις βρει κάποιος. Μόνο σε ιδιωτικές βιβλιοθήκες υπάρχουν.
δ) Ο Παναθηναϊκός δεν έχει κανένα έλλειμμα σε ιστορική βιβλιογραφία, όπως σύλλογοι έχουν. Γνωρίζω τουλάχιστον 3 περιπτώσεις όπου διοικήσεις των συλλόγων αναζήτησαν επαγγελματίες ιστορικούς ερευνητές, χωρίς το αποτέλεσμα να είναι πάντα επιτυχές.
Και τώρα οι 30 εκδόσεις που αφορούν τον Παναθηναϊκό από το 1992 μέχρι το 2011.
«Το αλφαβητάρι του Παναθηναϊκού»
Γιάννης Ανδρέου
Εκδόσεις: Δίαυλος, Αθήνα 1922
«Η ιστορία του Παναθηναϊκού (1908 – 1948)»
Πάνος Μακρίδης – Σπύρος Καραθανάσης
Εκδόσεις: Αθλητική Βιβλιοθήκη 1949
«Άγγελος Μεσσάρης, ο θρύλος του Ελληνικού Ποδοσφαίρου»
Νίκος Γκούμας
Εκδόσεις: Εφημερίδα «Αθλητισμός», 1950
«Η ιστορία του Παναθηναϊκού (1908 – 1959)»
Νικήτας Τσαγκαρινός
Εκδόσεις: Εγκυκλοπαίδεια των Σπορ, 1961
«Η ιστορία του Παναθηναϊκού (1908 – 1968)»
Νίκος Γκούμας και συνεργάτες
Εκδόσεις: Alvin Redman Hellas, 1969
«Παναθηναϊκέ, Μεγάλε και Τρανέ»
Εκδόσεις: «Αθλητικές Σελίδες» 1984
«Μία Ζωή Παναθηναϊκός»
Εκδόσεις: ΙΔΕΒ Α.Ε., 1985
«Η ιστορία του Παναθηναϊκού (1908-1995)»
Γιώργος Κουσουνέλος
Ιδιωτική έκδοση 1995
«Παναθηναϊκός – Ποδοσφαιρική Εποποιία»
Εκδόσεις: Τριφύλλι ΑΕΒΕ, 1998
«Παναθηναϊκός 1908 – 1998 90 χρόνια ιστορικής πορείας»
Πάνος Φιαμέγκου
Εκδόσεις: Γ. Γεωργαλάς ΑΕ, 1999
«Παναθηναϊκός: Ποδοσφαιρική εποποιία» 1908 – 1998
Βαγγέλης Μελέκογλου
Εκδόσεις: Τριφύλλι, Αθήνα 1999
«90 Χρόνια Παναθηναϊκός (1908 – 1998)»
Βαγγέλης Μελέκογλου – Αγγ. Μενδρινός
Ιδιωτική Έκδοση, 1999
Αριστείδης Καμάρας: «Έτσι γράφτηκε το έπος του Γουέμπλεϊ»
Άγγελος Βουτσέλης
Εκδόσεις: Πελεκάνος, Αθήνα 2000
«Εγώ – Ο Τάκης Λουκανίδης»
Χάρης Πάτσης
Κέντρο Ευρωπαϊκών Εκδόσεων, Αθήνα 2004
«Ο Γιατρός Τάκης Τριανταφύλλης – Το Δεκάρι του Παναθηναϊκού και της Εθνικής Ελλάδος»
Πέτρος Τριανταφύλλης
Εκδόσεις: Anathesis, 2004
«Λάκης Σοφιανός»
Γιώργος Ζεβελάκης
Εκδόσεις: Το Δένδρο, Αθήνα 2004
«Η ιστορία του γηπέδου της Λεωφόρου Αλεξάνδρας»
Εκδόσεις: Εφημερίδα «Αθλητική Ηχώ», 2004
«Θύρα 13 – Η ιστορία»
Περιοδικό «Mad Boys 13»
Ιδιωτική Έκδοση, 2006
«Το τριφύλλι της Λεωφόρου»
Εκδόσεις: Παπαδόπουλος, 2007
«Ο Ψηλός – Η επίσημη αυτοβιογραφία του Αντώνη Αντωνιάδη»
Κώστας Δ. Μπλιάτκας
Εκδόσεις: Μοτίβο, 2007
«Θύρα 13 – Η Ιστορία»
Ιδιωτική έκδοση, 2007
«Της ζωής μου το φιλί: Τότης Φυλακούρης»
Άρης Γάτας
Έκδοση «Παρουσία», Αθήνα 2008
«40 χρόνια ΠΑΟ μαζί»
Τηλέμαχος Κόκκος
Φλωρινιώτικες Εκδόσεις, 2008
«1908 – 2008: 100 Χρόνια Παναθηναϊκός – Η Ιστορία»
Σήφης Βοτζάκης
Εκδοτικός Οργανισμός Λιβάνη, 2009
«The Tall one – The official biography of Antonis Antoniadis»
Costas D. Bliatkas
Motivo, 2009
«Παναθηναϊκός: Ποδόσφαιρο – Μπάσκετ»
ΣΚΑΪ Βιβλίο 2009 (Σειρά: «Για Πάντα Πρωταθλητές», τόμος 7)
«Αιώνια πιστός – Η άλλη ματιά στην ιστορία του Παναθηναϊκού»
Μάκη Παπαζήση
Εκδόσεις: Παρουσία, 2009
«Ελλάς, Ευρώπη, Παναθηναϊκός – 100 χρόνια Ελληνική Ιστορία 1908-2008»
Αλέξανδρος Κιτρόεφ
Εκδόσεις: greekworks.com.20
«Γιώργος Καλαφάτης – Ο ιδρυτής του Παναθηναϊκού»
Ευάγγελος Μελέκογλου
Εκδόσεις: Νέα Εκδοτική, 2011
«Γουέμπλεϊ ΄71 – 40 χρόνια (1971 – 2011)»
Νίκος Χαϊδεμένος
«Τροία» Εκδοτική Εμπορική Α.Ε.
Επιμέλεια: Γιώργος Λιβέρης
Ετικέτες: Ιστορία Παναθηναϊκού. Τα βιβλία του Παναθηναϊκού.
